Dział

Temat

Poziom wymagań

         PODSTAWOWY

              PONADPODSTAWOWY

I półrocze

I. Organizm człowieka. Skóra – powłoka organizmu

1. Organizm człowieka jako funkcjonalna całość

• wskazuje komórkę jako podstawowy element budowy ciała człowieka
• wyjaśnia, czym jest tkanka
• wymienia podstawowe rodzaje tkanek zwierzęcych
• wyjaśnia, czym jest narząd
• wymienia układy narządów człowieka
• wymienia rodzaje tkanki łącznej

• określa najważniejsze funkcje poszczególnych tkanek zwierzęcych
• podaje rozmieszczenie przykładowych tkanek zwierzęcych w organizmie
• opisuje podstawowe funkcje poszczególnych układów narządów

• charakteryzuje budowę poszczególnych tkanek zwierzęcych
• rozpoznaje pod mikroskopem lub na ilustracji rodzaje tkanek zwierzęcych
• wyjaśnia funkcje poszczególnych układów narządów

• opisuje hierarchiczną budowę organizmu człowieka
• przyporządkowuje tkanki narządomi układomnarządów
• analizuje hierarchiczną budowę organizmu człowieka

• analizuje związek między budową a funkcją poszczególnych tkanek zwierzęcych
• wykazuje zależność między poszczególnymi układami narządów
• tworzy mapę pojęciową ilustrującą hierarchiczną budowę organizmu człowieka

2. Budowa i funkcje skóry

• wymienia warstwy skóry
• przedstawia podstawowe funkcje skóry
• wymienia wytwory naskórka
• z pomocą nauczyciela omawia wykonane doświadczenie, wykazujące, że skóra jest narządem zmysłu

• omawia funkcje skóry i warstwy podskórnej
• rozpoznaje warstwy skóryna ilustracji lub schemacie
• samodzielnie omawia wykonane doświadczenie, wykazujące, że skóra jest narządem zmysłu

• wykazuje na konkretnych przykładach związek między budową a funkcjami skóry
• opisuje funkcje poszczególnych wytworów naskórka
• z pomocą nauczyciela wykonuje doświadczenie wykazujące, że skóra jest narządem zmysłu

• na podstawie opisu wykonuje doświadczenie wykazujące, że skóra jest narządem zmysłu

• wyszukuje odpowiednie informacje i planuje doświadczenie wykazujące, że skóra jest narządem zmysłu

I. Organizm człowieka. Skóra – powłoka ciała.

3. Higiena i choroby skóry

• wymienia choroby skóry
• podaje przykłady dolegliwości skóry
• omawia zasady pielęgnacji skóry młodzieńczej

• opisuje stan zdrowej skóry
• wskazuje konieczność dbania o dobry stan skóry
• wymienia przyczyny grzybic skóry
• wskazuje metody zapobiegania grzybicom skóry
• omawia zasady udzielania pierwszej pomocyw przypadku oparzeńi odmrożeń skóry

• omawia objawy dolegliwości skóry
• wyjaśnia zależność między ekspozycją skóry na silne nasłonecznienie a rozwojem czerniaka
• uzasadnia konieczność konsultacji lekarskiejw przypadku pojawienia się zmian na skórze

• ocenia wpływ promieni słonecznych na skórę
• wyszukuje informacje o środkach kosmetycznych z filtrem UV przeznaczonych dla młodzieży
• demonstruje zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku oparzeń skóry

• przygotowuje pytania i przeprowadza wywiad z lekarzem lub pielęgniarką na temat chorób skóry oraz profilaktyki czerniaka i grzybicy
• wyszukuje w różnych źródłach informacje do projektu edukacyjnegona temat chorób, profilaktyki i pielęgnacji skóry młodzieńczej

II. Aparat ruchu.

4. Aparat ruchu. Budowa szkieletu

• wskazuje części: bierną i czynną aparatu ruchu
• podaje nazwy wskazanych elementów budowy szkieletu

• wskazuje na schemacie, rysunku i modelu szkielet osiowy oraz szkielet obręczy i kończyn

• wyjaśnia sposób działania części bierneji czynnej aparatu ruchu
• wskazuje na związek budowy kości z ich funkcją w organizmie
• rozpoznaje różne kształty kości

• wyjaśnia związek budowy kości z ich funkcją w organizmie

• klasyfikuje podane kości pod względem kształtów
• na przykładzie własnego organizmu wykazuje związek budowy kościz ich funkcją

5. Budowa kości

• wymienia elementy budowy kości
• wymienia chemiczne składniki kości

• podaje funkcje elementów budowy kości
• na podstawie ilustracji omawia doświadczenie dotyczące chemicznej budowy kości

• wskazuje zmiany zachodzące w obrębie kości człowieka wraz z wiekiem
• wskazuje na związek budowy poszczególnych elementów budowy kości z pełnioną przez nie funkcją
• wymienia typy tkanki kostnej
• z pomocą nauczyciela wykonuje doświadczenie dotyczące chemicznej budowy kości

• wyjaśnia związek pomiędzy chemicznymi składnikami kości a funkcją pełnioną przez te struktury
• opisuje zmiany zachodzące w obrębie szkieletu człowieka wraz z wiekiem
• wyjaśnia związek pomiędzy budową poszczególnych elementów kości a funkcją pełnioną przez te struktury
• wykonuje doświadczenie dotyczące chemicznej budowy kości

• charakteryzuje oba typy szpiku kostnego
• planuje i samodzielnie wykonuje doświadczenie wykazujące skład chemiczny kości
• wyszukuje odpowiednie informacje i przeprowadza doświadczenie ilustrujące wytrzymałość kościna złamanie

II. Aparat ruchu

6. Budowa i rola szkieletu osiowego

• wymienia elementy szkieletu osiowego
• wymienia elementy budujące klatkę piersiową
• podaje nazwy odcinków kręgosłupa

• wskazuje na modelu lub ilustracji mózgoczaszkę i trzewioczaszkę
• wymienia narządy chronione przez klatkę piersiową
• wskazuje na schemacie, rysunku i modelu elementy szkieletu osiowego

• wymienia kości budujące szkielet osiowy
• charakteryzuje funkcje szkieletu osiowego
• wyjaśnia związek budowy czaszki z pełnionymi przez nią funkcjami

• omawia rolę chrząstek w budowie klatki piersiowej
• porównuje budowę poszczególnych odcinków kręgosłupa
• rozpoznaje elementy budowy mózgoczaszki i trzewioczaszki

• analizuje związek budowy poszczególnych kręgów kręgosłupa z pełnioną przez nie funkcją
• wykazuje związek budowy odcinków kręgosłupa z pełnioną przez nie funkcją

7. Szkielet kończyn

• wymienia elementy budowy szkieletu kończyn oraz ich obręczy

• wskazuje na modelu lub schemacie kości kończyny górnej i kończyny dolnej
• wymienia rodzaje połączeń kości
• opisuje budowę stawu
• rozpoznaje rodzaje stawów
• odróżnia staw zawiasowy od stawu kulistego

• wymienia kości tworzące obręcze: barkową i miedniczną
• porównuje budowę kończyny górnej i dolnej
• charakteryzuje połączenia kości
• wyjaśnia związek budowy stawu z zakresem ruchu kończyny

• wykazuje związek budowy szkieletu kończyn z funkcjami kończyn: górnej i dolnej
• wykazuje związek budowy szkieletu obręczy kończyn z ich funkcjami

• charakteryzuje funkcje kończyn: górnej i dolnej oraz wykazuje ich związek z funkcjonowaniem człowieka w środowisku

8. Budowa i rola mięśni

• wymienia rodzaje tkanki mięśniowej
• wskazuje położenie w organizmie człowieka tkanek: mięśniowej gładkiej i mięśniowej poprzecznie prążkowanej szkieletowej

• określa funkcje wskazanych mięśni szkieletowych
• opisuje cechy tkanki mięśniowej
• z pomocą nauczyciela wskazuje na ilustracji najważniejsze mięśnie szkieletowe

• rozpoznaje mięśnie szkieletowe wskazane na ilustracji
• opisuje czynności mięśni wskazanych na schemacie
• wyjaśnia, na czym polega antagonistyczne działanie mięśni
• omawia warunki prawidłowej pracy mięśni

• określa warunkiprawidłowej pracy mięśni
• charakteryzuje budowę i funkcje mięśni gładkich i poprzecznie prążkowanych

• na przykładzie własnego organizmu analizuje współdziałanie mięśni, ścięgien, kości i stawów w wykonywaniu ruchów

9. Higiena i choroby układu ruchu

• wymienia naturalne krzywizny kręgosłupa
• opisuje przyczyny powstawania wad postawy
• wymienia choroby aparatu ruchu
• wskazuje śladstopy z płaskostopiem
• omawia przedstawionena ilustracji wady podstawy

• rozpoznaje przedstawione na ilustracji wady postawy
• opisuje urazy mechaniczne kończyn
• omawia zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku urazów mechanicznych kończyn
• omawia przyczyny chorób aparatu ruchu
• omawia wady budowy stóp

• rozpoznaje naturalne krzywizny kręgosłupa
• wyjaśnia przyczyny powstawania wad postawy
• charakteryzuje zmiany zachodzące wraz z wiekiem w układzie kostnym
• określa czynniki wpływające na prawidłowy rozwój muskulatury ciała
• wyjaśnia przyczyny i skutki osteoporozy

• wyszukuje informacje dotyczące zapobiegania płaskostopiu
• planuje i demonstruje czynności udzielania pierwszej pomocy w przypadku urazów mechanicznych kończyn
• przewiduje skutki przyjmowania nieprawidłowej postawy ciała

• wyszukuje i prezentuje ćwiczenia zapobiegające deformacjom kręgosłupa
• wyszukuje i prezentuje ćwiczenia rehabilitacyjne likwidujące płaskostopie
• uzasadnia konieczność regularnych ćwiczeń gimnastycznychdla prawidłowego funkcjonowania aparatu ruchu

III. Układ pokarmowy

10. Pokarm – budulec i źródło energii

• wymienia podstawowe składniki odżywcze
• wymienia produkty spożywcze zawierające białko
• podaje przykładypokarmów, które są źródłem węglowodanów
• wymienia pokarmy zawierające tłuszcze

• omawia z pomocą nauczyciela przebieg doświadczenia badającego wpływ substancji zawartych w ślinie na trawienie skrobi

• klasyfikuje składniki odżywcze na budulcowe i energetyczne
• określa aminokwasy jako cząsteczki budulcowe białek
• wskazuje rolę tłuszczów w organizmie

• samodzielnie omawia przebieg doświadczenia badającego wpływ substancji zawartych w ślinie na trawienie skrobi

• wyjaśnia znaczenie składników odżywczych dla organizmu
• określa znaczenie błonnika w prawidłowym funkcjonowaniu układu pokarmowego
• uzasadnia konieczność systematycznego spożywania owoców

i warzyw

• porównuje pokarmy pełnowartościowe i niepełnowartościowe
• analizuje etykiety produktów spożywczych pod kątem zawartości różnych składników odżywczych

• przeprowadza z pomocą nauczyciela doświadczenie badające wpływ substancji zawartych w ślinie na trawienie skrobi

• ilustruje na przykładach źródła składników odżywczych i wyjaśnia ich znaczeniedla organizmu
• wyjaśnia związek między spożywaniem produktów białkowych a prawidłowym wzrostem ciała
• omawia rolę aminokwasów egzogennych w organizmie człowieka
• porównuje wartość energetyczną węglowodanów i tłuszczów
• wyjaśnia skutki nadmiernego spożywania tłuszczów
• samodzielnie przeprowadza doświadczenie badające wpływ substancji zawartych w ślinie na trawienie skrobi

• planuje i samodzielnie przeprowadza doświadczenie badające wpływ substancji zawartych w ślinie na trawienie skrobi

• analizuje zależność między rodzajami spożywanych pokarmów a funkcjonowaniem organizmu
• wyszukuje informacje dotyczące roli błonnika w prawidłowym

funkcjonowaniu przewodu pokarmowego

11. Witaminy, sole mineralne, woda

• wymienia przykłady witamin rozpuszczalnych w wodzie i rozpuszczalnychw tłuszczach
• podaje przykład jednej awitaminozy
• wymienia najważniejsze pierwiastki budujące ciała organizmów
• podaje rolę dwóch wybranych makroelementów w organizmie człowieka
• wymienia po trzy makroelementy i mikroelementy
• omawia z pomocą nauczyciela przebieg doświadczenia dotyczącego wykrywania witaminy C

• wymienia witaminy rozpuszczalne w wodzie i rozpuszczalne w tłuszczach
• wymienia skutki niedoboru witamin
• wskazuje rolę wody w organizmie
• omawia znaczenie makroelementów i mikroelementów w organizmie człowieka
• omawia na schemacie przebieg doświadczenia dotyczącego wykrywania witaminy C

• charakteryzuje rodzaje witamin
• przedstawia rolę i skutki niedoboru witamin: A, C, B6, B9, B12,D
• przedstawia rolę i skutki

niedoboru składników mineralnych: Mg, Fe, Ca

• określa skutki niewłaściwej suplementacji witamin i składników mineralnych
• na przygotowanym sprzęcie i z niewielką pomocą nauczyciela wykonuje doświadczenie dotyczące wykrywania witaminy C

• analizuje skutki niedoboru witamin, makroelementów i mikroelementów w organizmie
• przewiduje skutki niedoboru wody w organizmie
• samodzielnie wykonuje doświadczenie dotyczące wykrywania witaminy C

• wyszukuje odpowiednie informacje, planuje i wykonuje doświadczenie dotyczące wykrywania witaminy C

III. Układ pokarmowy

12. Budowa i rola układu pokarmowego

• wyjaśnia, na czym polega trawienie pokarmów
• wymienia rodzaje zębów u człowieka
• wymienia odcinki przewodu pokarmowego człowieka
• omawia z pomocą nauczyciela przebieg doświadczenia badającego wpływ substancji zawartych w śliniena trawienie skrobi

• opisuje rolę poszczególnych rodzajów zębów
• wskazuje odcinki przewodu pokarmowego na planszy lub modelu
• rozpoznaje wątrobę i trzustkę na schemacie
• lokalizuje położenie wątroby i trzustki we własnym ciele
• samodzielnie omawia przebieg doświadczenia badającego wpływ substancji zawartych w ślinie na trawienie skrobi

• rozpoznaje poszczególne rodzaje zębów człowieka
• wykazuje rolę zębów w mechanicznej obróbce pokarmu
• omawia funkcje poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego
• lokalizuje odcinki przewodu pokarmowego i wskazuje odpowiednie miejscana powierzchni swojego ciała
• charakteryzuje funkcje wątroby i trzustki
• przeprowadza z pomocą nauczyciela doświadczenie badające wpływ substancji zawartych w ślinie

na trawienie skrobi

• omawia znaczenie procesu trawienia
• opisuje etapy trawienia pokarmów w poszczególnych odcinkach przewodu pokarmowego
• analizuje miejsca wchłaniania strawionego pokarmui wody
• samodzielnie przeprowadza doświadczenie badające wpływ substancji zawartych w ślinie na trawienie skrobi

• wyszukuje odpowiednie informacje, planuje i przeprowadza doświadczenie badające wpływ substancji zawartych w ślinie na trawienie skrobi
• uzasadnia konieczność stosowania zróżnicowanej diety dostosowanej do potrzeb organizmu
• uzasadnia konieczność dbaniao zęby

13. Higiena i choroby układu pokarmowego

• określa zasady zdrowego żywieniai higieny żywności
• wymienia przykłady chorób układu pokarmowego
• wymienia zasady profilaktyki chorób układu pokarmowego
• według podanego wzoru oblicza indeks masy ciała
• wymienia przyczyny próchnicy zębów

• wskazuje grupy pokarmów w piramidzie zdrowego żywienia i aktywności fizycznej
• wskazuje na zależność diety od zmiennych warunków zewnętrznych
• układa jadłospis w zależności od zmiennych warunków zewnętrznych
• wymienia choroby układu pokarmowego
• analizuje indeks masy ciała swój i kolegów, wykazuje prawidłowości i odchylenia od normy

• wyjaśnia znaczenie pojęcia wartość energetyczna pokarmu
• wykazuje zależność między dietą a czynnikami, któreją warunkują
• przewiduje skutki złego odżywiania się
• omawia zasady profilaktyki choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy, zatrucia pokarmowego, raka jelita grubego oraz WZW A, WZW B i WZW C
• analizuje indeks masy ciała w zależności od stosowanej diety

• wykazuje zależność między higieną odżywiania się a chorobami układu pokarmowego
• wskazuje zasady profilaktyki próchnicy zębów
• wyjaśnia, dlaczego należy stosować zróżnicowaną i dostosowaną do potrzeb organizmu (wiek, stan zdrowia, tryb życia, aktywność fizyczna, pora roku) dietę
• układa odpowiednią dietę dla uczniów z nadwagą

i niedowagą

• przygotowuje i prezentuje wystąpienie w dowolnej formie na temat chorób związanych z zaburzeniami łaknienia i przemiany materii
• uzasadnia koniecznośćbadań przesiewowych w celu wykrywania wczesnych stadiów raka jelita grubego

IV. Układ krążenia

14. Budowa i funkcje krwi

• podaje nazwy elementów morfotycznych krwi
• wymienia grupy krwi
• wymienia składniki biorące udział w krzepnięciu krwi

• omawia funkcje krwi
• wymienia grupy krwi i wyjaśnia, co stanowi

podstawę ich wyodrębnienia

• wyjaśnia, czym jest konflikt serologiczny

• omawia znaczenie krwi
• charakteryzuje elementy morfotyczne krwi
• omawia rolę hemoglobiny
• przedstawia społeczne znaczenie krwiodawstwa
• przewiduje skutki konfliktu serologicznego

• omawia zasady transfuzji krwi
• wyjaśnia mechanizm krzepnięcia krwi
• rozpoznaje elementy morfotyczne krwi na podstawie obserwacji mikroskopowej

• uzasadnia potrzebę wykonywania badań zapobiegających konfliktowi serologicznemu
• analizuje wyniki laboratoryjnego badania krwi

15. Krążenie krwi

• wymienia narządy układu krwionośnego
• z pomocą nauczyciela omawia na podstawie ilustracji mały i duży obieg krwi

• omawia funkcje wybranego naczynia krwionośnego
• porównuje budowę i funkcje żył, tętnic oraz naczyń włosowatych
• opisuje funkcje zastawek żylnych

• porównuje krwiobiegi: mały i duży
• opisuje drogę krwi płynącej w małym i dużym krwiobiegu

• rozpoznaje poszczególne naczynia krwionośne na ilustracji
• wykazuje związek budowy naczyń krwionośnych z pełnionymi przez nie funkcjami

• analizuje związek przepływu krwi w naczyniach z wymianą gazową

16. Budowa i działanie serca

• lokalizuje położenie serca we własnym ciele
• wymienia elementy budowy serca
• podaje prawidłową wartość pulsu i ciśnienia zdrowego człowieka

• rozpoznaje elementy budowy serca i naczynia krwionośnego na schemacie (ilustracji z podręcznika)
• wyjaśnia, czym jest puls

• opisuje mechanizm pracy serca
• omawia fazy cyklu pracy serca
• mierzy koledze puls
• wyjaśnia różnicę między ciśnieniem skurczowym a ciśnieniem rozkurczowym krwi

• wykazuje rolę zastawek w funkcjonowaniu serca
• porównuje wartości ciśnienia skurczowego i ciśnienia rozkurczowego krwi
• omawia doświadczenie wykazujące wpływ wysiłku fizycznego na zmiany tętna i ciśnienia krwi

• planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące wpływ wysiłku fizycznego na zmiany tętna i ciśnienia krwi

17. Higiena i choroby układu krwionośnego

• wymienia choroby układu krwionośnego
• omawia pierwszą pomoc w wypadku krwawień i krwotoków

• wymienia przyczyny chorób układu krwionośnego
• wymienia czynniki wpływające korzystnie na funkcjonowanie układu krwionośnego

• analizuje przyczyny chorób układu krwionośnego
• charakteryzuje objawy krwotoku żylnego i tętniczego
• wyjaśnia, na czym polegają białaczka i anemia
• przedstawia znaczenie aktywności fizycznej i prawidłowej diety dla właściwego funkcjonowania układu krwionośnego

• przygotowujeportfolio na temat chorób układu krwionośnego
• demonstruje pierwszą pomoc w wypadku krwotoków
• wyjaśnia znaczenie badań profilaktycznych chorób układu krwionośnego

• wyszukuje i prezentuje w dowolnej formie materiały edukacyjne oświaty zdrowotnej na temat chorób społecznych: miażdżycy, nadciśnienia tętniczegoi zawałów serca

18. Układ limfatyczny

• wymienia cechy układu limfatycznego
• wymienia narządy układu limfatycznego

• opisuje budowę układu limfatycznego
• omawia rolę węzłów chłonnych

• opisuje rolę układu limfatycznego

• rozpoznaje na ilustracji lub schemacie narządy układu limfatycznego

• porównuje układ limfatyczny z układem krwionośnym

IV. Układ krążenia

19. Budowa i funkcjonowanie układu odpornościowego

• wymienia elementy układu odpornościowego
• wymienia rodzaje odporności
• przedstawia różnice między surowicą a szczepionką

• wyróżnia odporność swoistą i nieswoistą, czynną i bierną, naturalną i sztuczną
• definiuje szczepionkę i surowicę jako czynniki odpowiadające za odporność nabytą

• omawia rolę elementów układu odpornościowego
• charakteryzuje rodzaje odporności
• określa zasadę działania szczepionki i surowicy

• wyjaśnia mechanizm działania odporności swoistej
• opisuje rodzaje leukocytów
• odróżnia działanie szczepionki od działania surowicy

• analizuje wykaz szczepień w swojej książeczce zdrowia
• ocenia znaczenie szczepień

20. Zaburzenia funkcjonowania układu odpornościowego

• wymienia czynniki mogące wywołać alergie
• opisuje objawy alergii

• określa przyczynę choroby AIDS
• wyjaśnia, na czym polega transplantacja narządów
• podaje przykładynarządów, które można przeszczepiać

• wskazuje drogi zakażeń HIV
• wskazuje zasady profilaktyki zakażeń HIV

• uzasadnia, że alergia jest związana z nadwrażliwością układu odpornościowego
• ilustruje przykładami znaczenie transplantologii

• przedstawia znaczenie przeszczepów oraz zgody na transplantację narządów po śmierci

V. Układ oddechowy

21. Budowa i rola układu oddechowego

• wymienia odcinki układu oddechowego
• rozpoznaje na ilustracji narządy układu oddechowego

• omawia funkcje elementów układu oddechowego
• opisuje rolę nagłośni
• na podstawie własnego organizmu przedstawia mechanizm wentylacji płuc

• wyróżnia drogi oddechowe i narządy wymiany gazowej
• wykazuje związek budowy elementów układu oddechowego z pełnionymi funkcjami

• odróżnia głośnię i nagłośnię
• demonstruje mechanizm modulacji głosu
• definiuje płuca jako miejsce zachodzenia wymiany gazowej
• wykazuje związek między budową a funkcją płuc

• wykonuje z dowolnych materiałów model układu oddechowego
• wyszukuje odpowiednie metody i bada pojemność własnych płuc

22. Mechanizm oddychania

• wymienia narządy biorące udział w procesie wentylacji płuc
• demonstruje na sobie mechanizm wdechu i wydechu
• z pomocą nauczyciela omawia doświadczenie wykrywające obecność CO2w wydychanym powietrzu
• definiuje mitochondrium jako miejsce oddychania komórkowego

• wskazuje różnice w ruchach klatki piersiowej i przepony podczas wdechu i wydechu
• przedstawia rolę krwi w transporcie gazów oddechowych
• omawia zawartość gazów w powietrzu wdychanym i wydychanym
• oblicza liczbę wdechów i wydechów przed wysiłkiem fizycznym i po nim
• z pomocą nauczyciela przeprowadza doświadczenie wykrywające obecnośćCO2

w wydychanym powietrzu

• zapisuje słownie równanie reakcji chemicznej ilustrujące utlenianie glukozy

• rozróżniaprocesy wentylacji płuc i oddychania komórkowego
• opisuje dyfuzję O2 i CO2zachodzącą w pęcherzykach płucnych
• wyjaśnia zależność między liczbą oddechów a wysiłkiem fizycznym
• na przygotowanym sprzęcie samodzielnie przeprowadza doświadczenie wykrywające obecnośćCO2 w wydychanym powietrzu

• określa znaczenie oddychania komórkowego

• interpretuje wyniki doświadczenia wykrywającegoCO2 w wydychanym powietrzu
• przedstawia graficznie zawartość gazóww powietrzu wdychanym i wydychanym
• analizuje proces wymiany gazowej w płucach i tkankach
• omawia obserwację dotyczącą wpływu wysiłku fizycznego na częstość oddechów
• samodzielnie przygotowuje zestaw laboratoryjny i przeprowadza doświadczenie wykazujące obecność CO2w wydychanym powietrzu

• planuje i wykonuje obserwację wpływu wysiłku fizycznego na częstość oddechów
• wyszukuje odpowiednie informacje, planuje i samodzielnie przeprowadza doświadczenie wykazujące obecność CO2w wydychanym powietrzu

• opisuje zależność między ilością mitochondriów a zapotrzebowaniem narządów na energię
• zapisuje za pomocą symboli chemicznych równanie reakcji ilustrujące utlenianie glukozy

23. Higiena i chorobyukładu oddechowego

• definiuje kichanie i kaszel jako reakcje obronne organizmu
• wymienia choroby układu oddechowego
• wymienia czynniki wpływające na prawidłowe funkcjonowanie układu oddechowego

• wskazuje źródła infekcji górnych i dolnych dróg oddechowych
• określa sposoby zapobiegania chorobom układu oddechowego
• omawia wpływ zanieczyszczeń pyłowych na prawidłowe funkcjonowanie układu oddechowego

• podaje objawy wybranych chorób układu oddechowego
• wyjaśnia związek między wdychaniem powietrza przez nosa profilaktyką chorób układu oddechowego
• opisuje zasady profilaktyki anginy, gruźlicy i rakapłuc
• rozróżnia czynne i bierne palenie tytoniu

• analizuje wpływ palenia tytoniu na funkcjonowanie układu oddechowego
• wyszukuje w dowolnych źródłach informacjena temat przyczyn rozwoju raka płuc

• przeprowadza wywiad w przychodni zdrowia na temat profilaktyki chorób płuc
• przeprowadza według podanego schematui pod opieką nauczyciela badanie zawartości substancji smolistych w jednym papierosie

VI. Układ wydalniczy

24. Budowa i działanie układu wydalniczego

• wymienia przykłady substancji, które są wydalane przez organizm człowieka
• wymienia narządy układu wydalniczego

• wyjaśnia pojęcia wydalanie

i defekacja

• wymienia drogi wydalania zbędnych produktów przemiany materii
• wymienia CO2 i mocznik jako zbędne produkty przemiany materii

• porównuje wydalanie i defekację
• omawia na podstawie ilustracji proces powstawania moczu
• wskazuje na modelu lub ilustracji miejsce powstawania moczu pierwotnego
• opisuje sposoby wydalania mocznika i CO2

• rozpoznaje na modelu lub materiale świeżym warstwy budujące nerkę
• omawia rolę układu wydalniczego w prawidłowym funkcjonowaniu całego organizmu

• wykonuje z dowolnego materiału model układu moczowego
• tworzy schemat przemian substancji odżywczych od zjedzenia do wydalenia lub defekacji

25. Higiena i choroby układu wydalniczego

• wymienia zasady higieny układu wydalniczego
• wymienia choroby układu wydalniczego

• wskazuje na zakażenia dróg moczowych i kamicę nerkową jako choroby układu wydalniczego
• wymienia badaniastosowane w profilaktyce tych chorób
• określa dzienne zapotrzebowanie organizmu człowieka na wodę

• omawia przyczyny chorób układu wydalniczego
• wyjaśnia znaczenie wykonywania badań kontrolnych moczu
• wskazuje na konieczność okresowego wykonywania badań kontrolnych moczu

• uzasadnia konieczność picia dużych ilości wody podczas leczenia chorób nerek
• uzasadnia konieczność regularnego opróżniania pęcherza moczowego

• analizuje własne wyniki laboratoryjnego badania moczu i na tej podstawie określa stan zdrowia własnego układu wydalniczego
• omawia na ilustracji przebieg dializy
• ocenia rolę dializy w ratowaniu życia

II półrocze

VII. Regulacja nerwowo-hormonalna

26. Budowa i funkcjonowanie układu hormonalnego

• wymienia gruczoły dokrewne
• wymienia przykłady hormonów
• wskazuje na ilustracji położenie najważniejszych gruczołów dokrewnych

• wyjaśnia pojęcie gruczoł dokrewny
• wyjaśnia, czym są hormony

• określa cechy hormonów
• przyporządkowuje hormony do odpowiednichgruczołów, które je wytwarzają
• charakteryzuje działanie insuliny i glukagonu

• przedstawia biologiczną rolę hormonu wzrostu, tyroksyny, insuliny, adrenaliny,testosteronu, estrogenów
• omawia znaczenie swoistego działania hormonów
• wyjaśnia, na czym polega antagonistyczne działanie insuliny i glukagonu

• uzasadnia, że nie należy bez konsultacji z lekarzem przyjmować preparatówi leków hormonalnych

27. Zaburzenia funkcjonowania układu hormonalnego

• wymienia skutki nadmiaru i niedoboru hormonu wzrostu

• wyjaśnia pojęcie równowaga hormonalna
• podaje przyczyny cukrzycy

• interpretuje skutki nadmiaru i niedoboru hormonów

• uzasadnia związek niedoboru insuliny z cukrzycą

• analizuje i wykazuje różnice międzycukrzycą typu Ia cukrzycą typu II

28. Budowa i rola układu nerwowego

• wymienia funkcje układu nerwowego
• wymienia elementy budowy ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego
• rozpoznaje na ilustracji ośrodkowy i obwodowy układ nerwowy

• opisuje elementy budowy komórki nerwowej
• wskazuje na ilustracji neuronu przebieg impulsu nerwowego
• wyróżnia somatyczny i autonomiczny układ nerwowy

• opisuje funkcje układu nerwowego
• wykazuje związek budowy komórki nerwowej z jej funkcją
• omawia działanie ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego

• wyjaśnia sposób działania synapsy
• charakteryzuje funkcje somatycznego i autonomicznego układu nerwowego
• porównuje funkcje współczulnej i przywspółczulnej części autonomicznego układu nerwowego

• ocenia rolę regulacji nerwowo-hormonalnej w prawidłowym funkcjonowaniu całego organizmu

VII. Regulacja nerwowo-hormonalna

29. Ośrodkowy układ nerwowy

• wskazuje na ilustracji najważniejsze elementy mózgowia
• wymienia mózgowie i rdzeń kręgowy

• wskazuje elementy budowy rdzenia kręgowego na ilustracji

• opisuje budowę rdzenia kręgowego
• objaśnia na ilustracji budowę mózgowia

• określa mózgowie jako jednostkę nadrzędną w stosunku do pozostałych części układu nerwowego

• uzasadnia nadrzędną funkcję mózgowia w stosunku do pozostałych części układu nerwowego

30. Obwodowy układ nerwowy. Odruchy

• wymienia rodzaje nerwów obwodowych
• podaje po trzy przykłady odruchów warunkowych i bezwarunkowych

• wyróżnia nerwy czuciowe i ruchowe
• omawia na podstawie ilustracji drogę impulsu nerwowego w łuku odruchowym
• odróżnia odruchy warunkowe i bezwarunkowe

• wyjaśnia różnicę między odruchem warunkowym a bezwarunkowym
• charakteryzuje odruchy warunkowe i bezwarunkowe
• przedstawia graficznie drogę impulsu nerwowego w łuku odruchowym

• przedstawia rolę odruchów warunkowych w procesie uczenia się
• na podstawie rysunku wyjaśnia mechanizm odruchu kolanowego

• dowodzi znaczenia odruchów warunkowych i bezwarunkowych w życiu człowieka
• demonstruje na koledze odruch kolanowy i wyjaśnia działanie tego odruchu

31. Higienaukładu nerwowego

• wymienia czynniki wywołujące stres
• podaje przykłady używek
• wymienia skutki zażywania niektórych substancji psychoaktywnych dla stanu zdrowia

• wymienia sposoby radzenia sobie ze stresem
• przedstawia negatywny wpływ na zdrowie człowieka niektórych substancji psychoaktywnych oraz nadużywania kofeinyi niektórych leków (zwłaszcza oddziałujących na psychikę)

• wyjaśnia dodatni i ujemny wpływ stresu na funkcjonowanie organizmu
• opisuje wpływ palenia tytoniu na zdrowie
• omawia skutki działania alkoholu na funkcjonowanie organizmu
• wyjaśnia mechanizm powstawania uzależnień
• wyjaśnia znaczenie profilaktyki uzależnień

• omawia wpływ snu na procesy uczenia się i zapamiętywania oraz na odporność organizmu
• wykazuje zależność między przyjmowaniem używek a powstawaniem nałogu
• wskazuje alternatywne zajęcia pomagające uniknąć uzależnień

• analizuje związek między prawidłowym wysypianiem się a funkcjonowaniem organizmu
• wykonuje w dowolnej formie prezentację na temat profilaktyki uzależnień

VIII. Narządy zmysłów

32. Budowa i działanie narządu wzroku

• omawia znaczenie zmysłów w życiu człowieka
• rozróżnia w narządzie wzroku aparat ochronny oka i gałkę oczną
• wymienia elementy wchodzące w skład aparatu ochronnego oka
• rozpoznaje na ilustracji elementy budowy oka

• opisuje funkcje elementów aparatu ochronnego oka
• wyjaśnia pojęcie akomodacja oka
• omawia znaczenie adaptacji oka
• omawia funkcje elementów budowy oka

• określa funkcję aparatu ochronnego oka
• wykazuje związek budowy elementów oka z pełnionymi przez nie funkcjami
• opisuje drogę światła w oku
• wskazuje lokalizację receptorów wzroku
• ilustruje w formie prostego rysunku drogę światła w oku i powstawanie obrazuna siatkówce

• omawia powstawanie obrazu na siatkówce
• planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące reakcję tęczówki na światło o różnym natężeniu
• ilustruje za pomocą prostego rysunku drogę światła w oku i powstawanie obrazu na siatkówce oraz wyjaśnia rolę soczewki w tym procesie

• przeprowadza doświadczenie wykazujące obecność tarczy nerwu wzrokowego w oku
• ilustruje za pomocą prostego rysunku drogę światła w oku oraz tłumaczy powstawaniei odbieranie wrażeń wzrokowych, używając odpowiedniej terminologii

33. Ucho – narząd słuchu i równowagi

• rozpoznaje na ilustracji elementy budowy ucha
• wyróżnia ucho zewnętrzne, środkowe i wewnętrzne

• wskazuje na ilustracji położenie narządu równowagi
• wymienia funkcje poszczególnych elementów ucha

• charakteryzuje funkcje poszczególnych elementów ucha
• omawia funkcje ucha zewnętrznego, środkowego i wewnętrznego

• wyjaśnia mechanizm odbierania i rozpoznawania dźwięków
• wskazuje lokalizację receptorów słuchu i równowagi w uchu
• wyjaśnia zasadę działania narządu równowagi

• analizuje przebieg bodźca słuchowego, uwzględniając przetwarzanie fal dźwiękowych na impulsy nerwowe

34. Higiena oka i ucha

• wymienia wady wzroku
• omawia zasady higieny oczu
• wymienia choroby oczu i uszu

• rozpoznaje na ilustracji krótkowzroczność i dalekowzroczność
• definiuje hałas jako czynnik powodujący głuchotę

• charakteryzuje wady wzroku
• wyjaśnia, na czym polegają daltonizm i astygmatyzm
• charakteryzuje chorobyoczu
• omawia sposób korygowania wad wzroku

• rozróżnia rodzaje soczewek korygujących wady wzroku
• analizuje, w jaki sposób nadmierny hałas może spowodować uszkodzenie słuchu

• wyszukuje informacje na temat źródeł hałasu w swoim miejscu zamieszkania
• analizuje źródła hałasu w najbliższym otoczeniu i wskazuje na sposoby jego ograniczenia

35. Zmysły powonienia, smaku i dotyku

• przedstawia rolę zmysłów powonienia, smaku i dotyku
• wskazuje rozmieszczenie receptorów powonienia, smaku i dotyku
• wymienia podstawowe smaki
• wymienia bodźce odbierane przez receptory skóry
• omawia rolę węchu w ocenie pokarmów

• wymienia rodzaje kubków smakowych
• omawia doświadczenie dotyczące rozmieszczenia kubków smakowych na języku

• wskazuje położenie kubków smakowych na języku
• z niewielką pomocą nauczyciela wykonuje doświadczenie dotyczące rozmieszczenia kubków smakowych na języku

• uzasadnia, że skóra jest narządem dotyku
• analizuje znaczenie wolnych zakończeń nerwowychw skórze
• wykonuje na podstawie opisu doświadczenie dotyczące rozmieszczenia kubków smakowych na języku

• planuje i wykonuje doświadczenie dotyczące rozmieszczenia kubków smakowych na języku

IX. Rozmnażanie i rozwój człowieka

36. Męski układ rozrodczy

• wymienia męskie narządy rozrodcze
• wskazuje na ilustracji męskie narządy rozrodcze
• wymienia męskie cechy płciowe

• omawia budowę plemnika i wykonuje jego schematyczny rysunek
• omawia proces powstawania nasienia
• określa funkcję testosteronu
• wymienia funkcje męskiego układu rozrodczego

• opisuje funkcje poszczególnych elementów męskiego układu rozrodczego

• uzasadnia, że główka plemnika jest właściwą gametą męską
• wykazuje zależność między produkcją hormonów płciowych a zmianami zachodzącymi w ciele mężczyzny

• wyjaśnia wspólną funkcjonalność prącia jako narządu wydalania i narządu rozrodczego

37. Żeński układ rozrodczy

• wymienia żeńskie narządy rozrodcze
• wskazuje na ilustracji żeńskie narządy rozrodcze
• wymienia żeńskie cechy płciowe

• opisuje funkcje żeńskiego układu rozrodczego

• charakteryzuje pierwszo-, drugo- i trzeciorzędowe żeńskie cechy płciowe
• opisuje funkcje wewnętrznych narządów rozrodczych

• wykazuje związek budowy komórki jajowej z pełnioną przez nią funkcją

• analizuje podobieństwa i różnice w budowie

męskich i żeńskich układów narządów: rozrodczegoi wydalniczego

38. Funkcjonowanie żeńskiego układu rozrodczego

• wymienia żeńskie hormony płciowe
• wymienia kolejne fazy cyklu miesiączkowego

• wskazuje w cyklu miesiączkowym dni płodne i niepłodne
• definiuje jajnik jako miejsce powstawania komórki jajowej

• interpretuje ilustracje przebiegu cyklu miesiączkowego

• omawia zmiany hormonalne i zmiany w macicy zachodzące w trakcie cyklu miesiączkowego
• analizuje rolę ciałka żółtego

• wyznacza dni płodne i niepłodne u kobiet w różnych dniach cyklu miesiączkowegoi z różną długością cyklu

IX. Rozmnażanie i rozwój człowieka

39. Rozwój człowieka – od poczęciado narodzin

• wymienia nazwy błon płodowych
• podaje długość trwania rozwoju płodowego
• wymienia zmiany zachodzące w organizmie kobiety podczas ciąży

• porządkuje etapy rozwoju zarodka od zapłodnienia do zagnieżdżenia
• wyjaśnia znaczenie pojęciazapłodnienie
• omawia zasady higieny zalecane dla kobiet ciężarnych
• podaje czas trwania ciąży
• omawia wpływ różnych czynników na prawidłowy rozwój zarodka i płodu

• charakteryzuje funkcje błon płodowych
• charakteryzuje okres rozwoju płodowego
• wyjaśnia przyczyny zmian zachodzących w organizmie kobiety podczas ciąży
• charakteryzuje etapy porodu

• analizuje funkcje łożyska
• uzasadnia konieczność przestrzegania zasad higieny przez kobiety w ciąży
• omawia mechanizm powstawania ciąży pojedynczej i mnogiej

• wyszukuje w różnych źródłach informacje na temat rozwoju prenatalnego

40. Rozwój człowieka – od narodzin do starości

• wymienia etapy życia człowieka
• wymienia rodzaje dojrzałości człowieka

• określa zmiany rozwojowe u swoich rówieśników
• opisuje objawy starzenia się organizmu
• wymienia różnice w tempie dojrzewania dziewcząt i chłopców

• charakteryzuje wskazane okresy rozwojowe
• przedstawia cechy oraz przebieg fizycznego, psychicznego i społecznego dojrzewania człowieka

• analizuje różnice między przekwitaniem a starością
• przyporządkowuje okresom rozwojowym zmiany zachodzące w organizmie

• tworzy w dowolnej formie prezentację na temat dojrzewania
• tworzy portfolio ze zdjęciami swojej rodziny, której członkowie znajdują się w różnych okresach rozwoju

IX. Rozmnażanie i rozwój człowieka

41. Higiena i choroby układu rozrodczego

• wymienia choroby układu rozrodczego
• wymienia choroby przenoszone drogą płciową

• wskazuje kontakty płciowe jako potencjalne źródło zakażenia układu rozrodczego
• przyporządkowuje chorobom źródła zakażenia
• wyjaśnia różnicę między nosicielstwem HIVa chorobą AIDS
• wymienia drogi zakażenia wirusami: HIV, HBV, HCV i HPV
• przedstawia podstawowe zasady profilaktyki chorób przenoszonych drogą płciową

• wyjaśnia konieczność regularnych wizyt u ginekologa
• przyporządkowuje chorobom ich charakterystyczne objawy
• omawia zasady profilaktyki chorób wywoływanych przez wirusy: HIV, HBV, HCV i HPV

• wymienia ryzykowne zachowania seksualne, które mogą prowadzić do zakażenia HIV
• przewiduje indywidualne i społeczne skutki zakażenia wirusami: HIV, HBV, HCV i HPV

• uzasadnia konieczność wykonywania badań kontrolnych jako sposobu wczesnego wykrywania raka piersi, raka szyjki macicyi raka prostaty

• wyszukuje w różnych źródłach informacje na temat planowanych szczepień przeciwko wirusowi brodawczaka, wywołującemu raka szyjki macicy

X. Równowaga wewnętrzna organizmu

42.Mechanizmy regulacyjne organizmu

• własnymi słowami wyjaśnia, na czym polega homeostaza
• wyjaśnia mechanizm termoregulacji u człowieka
• wskazuje drogi wydalania wody z organizmu

• wykazuje na podstawie wcześniej zdobytej wiedzy zależność działania układów pokarmowego i krwionośnego
• opisuje, które układy narządów mają wpływ na regulację poziomu wody we krwi

• wyjaśnia, na czym polega homeostaza
• na podstawie wcześniej zdobytej wiedzy wykazuje zależność działania układów: nerwowego, pokarmowego i krwionośnego
• na podstawie wcześniej zdobytej wiedzy wyjaśnia mechanizm regulacji poziomu glukozy we krwi

• na podstawie wcześniej zdobytej wiedzy wykazuje zależność działania poszczególnych układów narządów w organizmie człowieka
• na podstawie wcześniej zdobytej wiedzy wyjaśnia, któreukłady narządów biorą udział w mechanizmie regulacji poziomu glukozy we krwi

• analizuje i wykazuje rolę regulacjinerwowo-

-hormonalnej w utrzymaniu homeostazy

X. Równowaga wewnętrzna organizmu

43. Choroba – zaburzenie homeostazy

• omawia wpływ trybu życia na stan zdrowia człowieka
• podaje przykłady trzech chorób zakaźnych wraz z czynnikami, które

je wywołują

• wymienia choroby cywilizacyjne
• wymienia najczęstsze przyczyny nowotworów

• opisuje zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne
• podaje przykłady wpływu środowiska na życiei zdrowie człowieka
• przedstawia znaczenie aktywności fizycznej dla prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka
• przedstawia podstawowe zasady profilaktyki chorób nowotworowych
• klasyfikuje podaną chorobę do grupy chorób cywilizacyjnych lub zakaźnych
• omawia znaczenie szczepień ochronnych
• wskazuje alergie jako skutek zanieczyszczenia środowiska
• wskazuje metody zapobiegania chorobom cywilizacyjnym

• charakteryzuje czynniki wpływające na zdrowie człowieka
• przedstawia znaczenie pojęćzdrowie i choroba
• rozróżnia zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne
• wymienia najważniejsze choroby człowieka wywoływane przez wirusy, bakterie, protistyi pasożyty zwierzęce oraz przedstawia zasady profilaktyki tych chorób
• podaje kryterium podziału chorób na choroby zakaźne i cywilizacyjne
• podaje przykłady szczepień obowiązkowych i nieobowiązkowych
• wyjaśnia przyczyny powstawania chorób społecznych

• wykazuje wpływ środowiska na zdrowie
• uzasadnia, że antybiotyki i inne leki należy stosować zgodnie z zaleceniami lekarza (dawka, godziny przyjmowania leku i długość kuracji)
• dowodzi, że stres jest przyczyną chorób cywilizacyjnych
• uzasadnia, że nerwice są chorobami cywilizacyjnymi
• uzasadnia konieczność okresowego wykonywania podstawowych badań kontrolnych

• formułuje argumenty przemawiające za tym, że nie należy bez wyraźnej potrzeby przyjmować ogólnodostępnych leków oraz suplementów